شیما حبیب

الحمدالله رب‌العالمین ‌و لصلاة والسلام علی السید المرسلین محمد و آله و اصحابه اجمعین. اما بعد: حدود چهادره قرن پیش در جزیره‌‏ی عرب، قبیله‌‏های مختلف با اندیشه‏‌ها و تفاخرات گوناگون جاهلانه و تعصبات قومی زشت و برتری‏جویی‏‌های افراطی در مقابل هم از هیچ نوع زورگویی و زورآزمایی دریغ نمی‏‌کردند و قبیله‏‌های ضعیف و کم‏‌نفوس توسط قبیله‏‌های پرنفوس مورد ظلم و ستم قرار می‏‌گرفتند. گاهی یک قبیله برای دفاع از قبیله‏‌ی خود با قبیله‏‌ی دیگری پیمان موقت بسته می‏‌کرد و گاهی اندک‏‌ترین اختلافی این پیمان‏‌ها از هم می‏‌گسیخت و این نوع پراکندگی، زندگی آرام انسانی و اتحاد را از میان‏شان برداشته بود. در چنین شرایطی بود که خورشید اسلام ظهور کرد و پیامبر اسلام با برقراری صلح میان دو قبیله‏‌ی بزرگ اوس و خزرج، پایه‏‌های اتحاد و اتفاق را میان اعراب و قبایل مختلف آهسته‏‌آهسته مستحکم کرد که پس از مسلمان شدن تمام قبیله‌‏های عرب، امت اسلامی به رهبری پیامبر – صلی‌الله علیه و سلم – به بلندای وحدت رسیدند. تاریکی، جهل و نادانی در جزیره‏‌ی عرب‌ به‌وسیله‌ی نور اسلام از میان برداشته شد. یثرب به مدینه‏‌النبی مبدل گشت و مهاجرین و انصار باهم دستِ برادری دادند. آن عصر‌ نماد اوج و شکوه وحدت بود. عصری که در آن مسلمانان در پرتو قرآن و سنت، دوره‏‌های طلایی چون خلافت راشده و دوره‌‏های تمدن‏‌ساز دیگر را تجربه کردند و علم و عدالت را گسترانیدند.  اما، شکی نیست که این امت واحد به مرور زمان دچار تفرقه شد و رویکردها و مسیرهای آن‌ها چندگانه شد. عقایدشان متنوع شد و این امت به چندین حزب و فرقه تقسیم شد.  طبق فرموده‌ی پیامبر – صلی‌الله علیه و سلم – این امت به ۷۳ فرقه تقسیم می‌شوند. این تفرقه‌‏گرایی و تعصبات امت اسلامی را از قله‌های بلند اتحاد به دوره‌های ضعف و پراکند‏گی کشانید و البته یکی از آن دلایل، فاصله گرفتن از قرآن و سنت بود که زمینه‌ساز افول امت گردید؛ تنها راه، برگشت دوباره به اتحاد و صعود، چنگ زدن به قرآن و سنت است. اصطلاح امت به جامعه‏‌ی جهانی مسلمانانی اشاره دارد که ایمان به ارزش‌ها و باورهای مشترک مبنی بر آموزه‌های اسلام دارند. این مفهوم نشان‎دهنده‌ی پیوند جمعی میان همه مسلمانان است که فراتر از مرزهای ملی، نژادی و قومی می‌باشد و ریشه در تعهد مشترک به خداوند متعال، پیامبر اکرم – صلی‌الله علیه و سلم – و آموزه‌های قرآن و سنت دارد. اسلام دین وحدت و یکپارچگی بوده و پیوند اسلامی پیوند با قانون الهی است. این پیوند تمام مسلمانان را در تمام نقاط جهان متحد می‌سازد و در میان آن‌ها همبست‏گی ایجاد می‌کند؛ آن‌ها را بر یک عقیده یک خدا، یک قانون، یک قبیله و یک هدف متحد می‌سازد. پروفسور دکتر اسماعیل علی محمد در کتاب «أمة الواحدة» می‌گوید: «این پیوند اسلامی یک سند دایمی است که همه مسلمانان را در هر نقطه‌ی جهان گرد هم می‌آورد و هر کجا که هستند سازمان‌دهی می‎‌کند. یک قرارداد الزام‎‌آور است که همه مسلمانانی را که به خداوند، رسولش، ملائکه و روز آخرت ایمان دارند و نماز برپا می‎‌کنند متحد می‌سازد.»[i] اصل و اساس امت اسلامی بر یگانگی و وحدت استوار است؛ وحدت در عقیده، عبادت، اخلاق، فکر و اصول. این وحدت نه‌تنها یک امر توصیه‌یی بوده، بلکه یک ضرورت دینی است. اسلام آمد تا مرزهای طبقاتی، ملی و جغرافیایی را بشکند تا مردم را در یک چارچوب کلی متحد سازد که شعار آن توحید و هدف آن ترغیب مردم به آبادانی زمین و اخوت و برداری است. علمای کرام در تفسیر آيت «اِنَّمِا المُؤمِنُونُ إِخْوَةٌ»[ii]  می‎‌فرمایند که برادری دینی قوی‌تر از برادری نسبی است؛ زیرا پیوند نسبی با قطع رابطه یا مرگ قطع می‎‌شود، اما پیوند ایمانی با مرگ هم گسسته نمی‎‌شود. قرآن کریم نیز امت مسلمه را به‌عنوان بهترین امت معرفی می‌کند؛ کُنْتُمْ أُمَّةِ أُخْرِجَتْ لِنَّاسِ :- شما (ای پیروان محمد – صلی‌الله علیه و سلم -) بهترین امت هستید که (به سود) انسان‎ها آفریده‌شده‌اید.[iii] این کرامت و برتری، مشروط بر آن است که مسلمانان در صف واحد باقی بمانند و امربه‌معروف و نهی از منکر کنند. امت اسلامی دارای عزت و مقام والا بود و به تمام بشر مفهوم عدالت، اتحاد و اتفاق را نشان داد. این امت ویژه‏گی‌های منحصر به خود را داشت که باعث شد تا غیر مسلمانان به اسلام روی‌آورند. در اوایل اسلام، به‌یژه در زمان پیامبر – صلی‌الله علیه و سلم – و پس از وفات ایشان در دوران خلافت راشده، امت اسلام نمونه‌یی بی‌نظیر از همبستگی، وحدت و رشد سریع در زمینه‌های دینی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را نشان دادند. امت اسلامی در این دوران نه‌تنها از منظر دینی به‌شدت پیوسته و متحد بود، بلکه از نظر ساختاری و اجتماعی نیز به‌سرعت توسعه یافت و تأثیر به‏‌سزای برجهان در آن زمان گذاشت. ویژ‏گی‌های مهم امت اسلامی در صدر اسلام دین اسلام در اوایل آغاز خود مبلغانی با توانایی‎‌ها و استعداد‎های عالی داشت که پرچم اسلام را به دوش می‎‌کشیدند، پیام آن را منتشر می‎‌کردند و در رأس آن‎‌ها حضرت ابوبکر صدیق، عمر فاروق، مصعب بن عمیر، علی بن ابی‌طالب، ابوذر غفاری و عبیده بن جراح – رضی‌الله‌عنهم – قرار داشتند. اسلام توسط آن‌ها به‌سرعت در جزیره‌‏ی عرب و بعد سایر نقاط جهان منتشر شده و بنیادگذار تمدن عظیم اسلامی شد. در اوایل، اسلام از افراد با پیشینه‌های مختلف تشکیل شده بود؛ از مستضعفان و بردگان تا نجیب‌‎زادگان و بزرگان قریش و از عرب‌های جاهلی که ایمان آوردند و مردمان عجم. وحدت در راه ایمان، اصول اخلاقی و همبست‏گی میان مسلمانان از مهم‌‎ترین ویژ‏گی‌های جامعه‏‌ی صدر اسلام بود که تا حدی در طول تاریخ اسلام ادامه یافت و این ارزش‌ها اگرچه افول کنند، هرگز نمی‌میرند. اما متأسفانه، امتی را که خداوند متعال به آن وحدت، عزت و کرامت بخشیده بود دچار تفرقه و پراکندگی شدند که امروزه عقایدشان متنوع و رویکردها و مسیرهای آن‎‌ها چندگانه شده است و اتحاد آن‎‌ها در کشورهای مختلف از هم‌پاشیده شده است[iv]. تعصبات و تفرقه‌‏گرایی این امت را به احزاب و گروه‌های مختلف تقسیم نموده است.  تعصب و فرقه‌گرایی چیست؟ تعصب اعتقادی است که یک شخص یا گروه، خویش را برتر از شخص و گروه دیگر بداند. عناصری که مبنی بر آن انسان‎‌ها برتری‌جویی می‌کنند عبارت از نسل، نژاد، زبان، فرهنگ، جغرافیه و ایدئولوژی سیاسی می‎‌باشد. دین مقدس اسلام بر